Zəkat verməyin fərzi nədir?
Zəkatın fərzi birdir. Bu da niyyət etməkdir. Niyyət qəlb ilə olur. Malın zəkatını ayırarkən və ya Müsəlman kasıba verərkən "Allah rizası üçün, zəkat verəcəyəm" deyə niyyət edib, kasıba və ya zəkatını kasıblara vermək üçün vəkil etdiyi adama verərkən borc və ya hədiyyə verirəm demək caizdir, söz əhəmiyyətli deyil. Zəkat və sədəqə deyə birlikdə niyyət edilərsə, imam Əbu Yusifə görə zəkat sayılır. İmam Muhammədə görə (rahmətullahi təala aleyh), sədəqə sayılır, zəkat verilməmiş olur. Vəsiyyət etməmiş meyidin qoyduğu maldan zəkat borcu verilməz. Çünki, niyyət etməsi lazım idi. Varisləri öz mallarından ödəyə bilərlər. [Bu təqdirdə, zəkat isqat olunmuş olur.] Zəkatı ayırarkən və kasıba verərkən niyyət etməyib, verdikdən çox sonra niyyət edilərsə, mal kasıbda qaldığı müddət ərzində caiz olur. Vəkilə verərkən niyyət etmək kifayətdir. Vəkilin kasıba verərkən, ayrıca niyyət etməsi lazım deyil. Zəkatını Müsəlman kasıba verməsi üçün zimmini də, yəni başqa dində olan vətəndaşı da vəkil etmək caizdir. Halbuki, həcc üçün zimmini vəkil göndərmək caiz deyildir. Çünki, zəkat üçün yalnız zəngin niyyət etməlidir. Həcc üçün vəkilin də niyyət etməsi lazımdır. Vəkilə verərkən sədəqə, kəffarət, hədiyyə deyilsə, vəkil kasıba bu niyyət ilə vermədən əvvəl, zəngin zəkat üçün niyyət etsə caiz olur. Kasıbların vəkili hər kasıb üçün, nisab miqdarından artıq zəkat ala bilməz. Zəkatın, kasıb vəkilinin əlinə keçməsi, kasıbın əlinə keçməsi deməkdir. Kasıb bu mala malik olur. Vəqf heyvanlarının və vəqf ticarət malının zəkatı verilmir. (Tam Elmihal Səadəti Əbədiyyə)
Sual: Zəkatın fərz olması üçün lazım olan zənginliyin ölçüsü necə hesablanır?
CAVAB
Maddələr şəklində bildirək:
1- Zəkat nisabı 20 misqal, yəni 96 qr qızıl və ya bu dəyərdə pul, yaxud ticarət əşyasıdır. Zəkat və ya qurban nisabına malik olana zəngin deyilir. Zəngin olma tarixinin üstündən bir il keçdikdən sonra zəkat vermək fərz olur. Dinimizə görə ər-arvadın mal varlığı ayrıdır. Hansı zəngindirsə, zəkatı o verər.
2- Alacaqlar nisab hesabına daxil olunur. Alacaqlar ödəndikdən sonra, keçmiş illərin zəkatları da verilməlidir. Ödənmədən əvvəl də vermək olar. Borclar əldə olan pul və ya maldan çıxarılır. Geri qalanın zəkatı verilir.
3- Ticarət üçün olmayan evlər, ərazilər, avtomobillər, daşınan əşyalar zəkat nisabına daxil edilmir. Ticarət üçün alınan malların, qızıl, gümüş və hər növ pulun zəkatı verilməlidir. Evin, avtomobilin zəkatı olmaz, lakin avtomobil, ev və ərazi alqı-satqısı ilə məşğul olan, yəni işi, sənəti bu olan, bunların zəkatını verməlidir.
4- Zəkata tabe olan malların və ya pulun il ərzində azalıb-çoxalmasının əhəmiyyəti yoxdur. Nisaba malik olduqdan bir il sonra əldə qalan mal nisaba çatırsa, qırxda biri zəkat olaraq verilməlidir. Zəkat, qazancdan deyil, əldə olan pulun və əldəki ticarət malının hamısından verilir.
5- İtmiş, oğurlanmış, gizlədilib yeri unudulmuş mal və inkar olunan alacaqlar, nisaba daxil edilmir və ələ keçsələr də, əvvəlki illərin zəkatları verilmir. Sənədli və ya iki şahidli, yaxud etiraf olunan alacaqlar, iflas edəndə və kasıbda da olsa nisaba qatılmalıdır. Ələ keçdikdə keçmiş illərin zəkatı da verilməlidir.
6- Qadının qızıl və gümüşdən başqa digər zinət əşyaları zəkata tabe deyildir. Brilliant, almaz, zümrüd kimi zinət əşyalarının zəkatı verilmir. Şafiidə isə qadının qızıl və gümüş də olsa zinətlərinin zəkatı verilmir. (Hidayə)
7- Nisabın tələf olması, sıfırlanması və ya borclanıb sıfırın altına düşməsi deməkdir.
8- Zəkatını səhv hesablayıb vaxtından əvvəl verib, bir qızıl zəkat verməsi lazım ikən iki qızıl verən, bunu anladıqda, ikinci il verəcəyi zəkatdan bu bir qızılı çıxa bilər. Əksik verən də vaxtı gəldikdə tamamlayar.
9- İşçilərin alacaqları maaş və ya əmək haqqı əllərinə keçmədən əvvəl nisab hesabına qatılmır, çünki bunlar layiq olduğu əməyin əvəzi olsa da, qazanılan mal ələ keçmədən əvvəl mülk sayılmaz. Maaşlardan kəsilən və hələ alınmamış olan sosial yardımlar və sığorta pulları zəkat hesabına daxil olunmur.
10- Qızılla gümüş nə niyyətlə saxlanılırsa saxlansın ticarət əşyasıdır. Digər pul və ticarət mallarıyla birlikdə nisaba çatırsa, zəkatı verilməlidir.
11- Borclu və kasıb olana xanımı zəkat verə bilər. Bir xanım mehri-müəccəl olaraq ərindən alacağı qızılları zəkat nisabına qatar. Qadının qızıl və gümüşdən başqa digər zinət əşyaları zəkata tabe deyildir. Brilliant, almaz, zümrüd kimi zinət əşyalarının zəkatı verilmir. Şafiidə isə qadının qızıl və gümüş də olsa zinətlərinin zəkatı verilmir. (Hidayə)
12- Zəkat fərz olduqdan sonra verilir. Nisaba çatan zəngin olduğu tarixi qəməri aya görə bir yerə yazar. Məsələn, bir müsəlman 3 Rəcəbdə zəngin olubsa, bir il sonra Rəcəbin 3-ü gəldikdə yenə nisab qədər pulu və ticarət malı varsa, zəkatını verəcək, Ramazan ayını gözləməyəcək. Günü gəlmədən zəkat verməkdə də zərər yoxdur, çox yaxşı olar; hətta gələcək bir neçə ilin zəkatını əvvəlcədən vermək də caizdir. Zəkatını səhv hesablayıb, vaxtından əvvəl verib, bir qızıl zəkat vermək yerinə iki qızıl verən, bunu anladıqda, ikinci il verəcəyi zəkatdan bu bir qızılı çıxa bilər.
13- Hissə sənədlərinin ada [ismə] və hamilinə [daşıyana] yazılı olanları vardır. Adsız, hamilinə yazılı olanların dövriyyə qabiliyyəti vardır. Yəni valyuta kimi əldən-ələ keçir. İstənilən vaxt satmaq mümkündür. Bu sənədlər ticarət malı kimi zəkatın hesab edildiyi tarixdəki bazar qiymətinə uyğun olaraq nisaba daxil edilir. Ada yazılı hissə sənədi alan il sonunda fabrikin daşınan mallar xaricindəki pulunu zəkat nisabına daxil etməlidir.
14- Göldə bəslənilən balıqlar satıldıqda bu pul digər zəkata tabe mallarla birlikdə nisaba çatarsa, zəkatı verilməlidir. Bir neçə inəyi olub, çoxlu süd satan inəklərin zəkatını verməz, lakin ilin sonunda süddən əldə etdiyi pul zəkat nisabına daxil edilməlidir.
15- Namaz qılmayan, oruc tutmayan bir Müsəlmanın da zəkat verməsi lazımdır. Borcu olmayan kasıba nisab miqdarı və ya daha çox zəkat vermək məkruhdur. Zəkat verərkən zəkat demək lazım deyil, hədiyyə deyilsə də caizdir. Zəkat, ticarəti edilən maldan və ya eyni dəyərdə qızıl olaraq verilir.
Sual: Zənginlik nisabına yenidən baxmaq lazımdır deyirlər. Zəkat nisabı bəlli deyildirmi?
CAVAB
Qəzetləri oxuyan, televizora baxanlar sanki din yeni ortaya çıxmış kimi, həqiqi İslam alimləri tərəfindən açıqlanıb, təsdiqlənib 14 əsrdir tətbiq olunan dini hökmləri dəyişdirməyə cəhd edənlər çıxır. Kimi təsəttürü aradan qaldırır, kimi qadınlara heyz və nifas hallarında namaz qıldırır, kimi taleyi inkar edir, "Kasıblıq taleyimiz deyil" deyərək guya alın yazısını dəyişdirməyə cürət edirlər. Kimi xariciləri İslam tarixində ilk demokrat və cümhuriyyətçi firqə deyə tərifləyir.
Kimi yaxında qiyamət qopacaq deyir. Hələ qəribə bir adam, "İstanbulda böyük zəlzələ olacaq, 5 milyon insan öləcək, ağlı olan İstanbulu tərk etsin" deyir. Qiyamətin nə zaman qopacağını Allahdan başqa heç kimin bilmədiyi Qurani-kərimdə yazılıdır. Zəlzələnin də bu gün üçün əvvəlcədən bilinməsi mümkün deyildir. Qeybdən xəbər vermiş kimi milləti sıxıntıya salmaq haramdır.
Dünyada da reform hərəkatı davam edir. İslamın beş şərtindən biri olan namazı səhih olmasın deyə vaxtı girmədən qıldıran yerlər var. Səhih olmaması üçün həcci bir gün əvvəl etdirirlər. Zəkatın, qızıl, gümüş və ya ticarət etdiyi maldan verilməsi lazım ikən, ticarət malından deyil, başqa maldan verilir. Beləcə zəkatlar da səhih olmur. İndi də qurban ibadətini qaldırmaq istəyirlər. Qurban kəsilməyib, pulunun yoxsullara verilməsi istənilir. Dinimiz, "Möhtac insanlar olduğu zaman qurban kəsməyib pulu yoxsullara verilsin" deyə bilməzdimi? Belə bir şeyi Peyğəmbər əfəndimiz 1400 ildən bəri gələn alimlər düşünə bilməmişlərmi?
Son olaraq da zənginlik nisabını yenidən gündümü gətirib pozmağa çalışanlar var. Dinimiz kamil deyildirmi? Əksik olan nəyi vardır? Namazın, orucun, zəkatın, nisabın yeni bir şəkli ola bilərmi? Reformcu, "Dinə görə malların dəyəri dəyişib, kimin zəngin, kimin kasıb olduğu məlum deyil. Məsələn, orta hesabla 40 inəyin qiyməti 52 min, beş dəvənin qiyməti 12500, 30 dananın qiyməti 90 mindir. Gümüşə görə 60, qızıla görə 500-dür. Bunun orta hesabını tapmaq lazimdir. Siz, 500-ü olanı zəngin sayıb, 29 dananın qiyməti olan 87 minə sahib olan adamı kasıb sayarsanız, bu ədalətli olmaz" deyir. Biri çıxıb, niyə dinimizlə oynayırsınız, demir.
Belə bir təklifi, ya dini bilməyənlər və ya dini qəsdən pozmaq istəyənlər edə bilər. Dinimizdə, bir adamın 29 inəyi və 39 qoyunu və 4 dəvəsi olsa, həmçinin, 50 qram da qızılı olsa zəkat verməz. Hətta yun üçün, yük daşımaq üçün, minmək üçün olan heyvanları varsa, onların da zəkatı olmaz. Çünki dəvə, dana kimi başqa cinsdən südlük heyvanlar bir-birlərinə və ticarət əşyasına qatılmazlar. Qatılsalar, qızıla və ticarət malına görə nisabı çox keçər. Bu qədər çox mala sahib olan adamın dinimizin əmrinə tabe olaraq zəkat verməsi lazım gəlmir. Çünki din belə bildirmişdir. Sən bunları bir-birinə əlavə etsən, dinin bildirdiyi yolu tərk etmiş olarsan. Bu qədər malı olmayan, amma 100 qram qızılı olan müsəlman dinən zəngindir, zəkat verməsi lazımdır. Reformcunun "malı çox olan zəkat vermir, amma malı az olan zəkat verir" deməyi yersizdir. Hətta bir şəxs kasıb da olsa torpaq məhsullarının uşrunu verməlidir.
Problem deyə çıxarılan bu məsələlər kitaba riayət etməməkdən irəli gəlir. Dinimiz əksik deyildir. Kitablara görə əməl edilərsə, heç bir məsələ qalmaz. Kitablarda əşyanın dəyəri, valyutaya, qoyuna, danaya və ya dəvəyə görə təyin olunmur. "Kəşfi-rümuz" kitabında, "Əşyanın qiymətləri qızıl və gümüş ilə bəlli olur" deyilir. İndi, gümüşün qızıla nisbətən qiyməti, yeddidə birdən çox aşağı olduğu üçün, zəkat hesablarının yalnız qızılla qiymətləndirilməsi lazım olduğu İbni Abidində bildirilmişdir.
Ticarət əşyasının qiyməti pul olaraq istifadə olunmayan qızıl və gümüş ilə hesab edilmir. Hökumət tərəfindən damğalı qızıl sikkələrdən qiyməti ən az olanı ilə hesab edilir. Kitaba inananlar üçün işin əsası budur.
Kasıbın xeyrinə olmaq dində ölçüdürmü?
Sual: Dində müasir bir yazıçı, kasıbın xeyrinə deyərək zənginlikdəki nisab miqdarını 96 qramdan 80-ə endirir. Onun etdiyi dində reform deyildirmi?
CAVAB
Ölçü vahidləri, Şəri vahidlər və Urfi vahidlər olmaqla iki yerə bölünür. Şəri vahidlər Peyğəmbər əfəndimizin dövründə istifadə olunan vahidlərdir. Urfi vahidlər şəri vahidlərdən fərqlənir. Urfi vahidlər hökumətin qəbul etdiyi vahidlərdir. Qızılın nisabı 20 misqaldır. Bir misqalın çəkisi dörd məzhəbdə fərqlidir. Hənəfidə bir misqal 20 karatdır. Bir karatı-şəri isə qabıqsız, ucları kəsilmiş quru 5 arpadır. Həssas tərəzi ilə bu şəkildəki 5 arpanın 0,24 qr olduğu müəyyən edildi. Bu halda bir şəri misqal yüz arpadır, yəni, 4,8 qramdır. 20 misqal qızıl isə (20x4,8) = 96 qramdır.
Urfi karatın çəkisi olan 0,20-yə vurulsa, alınan 4 qr misqalın çəkisi olmaz. Qızılın nisab miqdarını bu səhv misqala görə hesablayıb, 4x20 = 80 qr demək doğru olmaz. İbni Abidin həzrətləri, mal zəkatı qismində, "Karatı-urfi 4 arpadır" buyurur. Müəllif, "Əvvəllər İslam alimlərinə uyaraq qızılın nisabının 96 qr olduğunu açıqlamışdım. Lakin kasıbın xeyrinə olduğu üçün indi 80 qramı əsas götürürəm" deyir. Kasıbın lehi hər yerdə, hər zaman dində ölçü olarmı? Madəm ölçü olursa, niyə 70 qr deyil, 80 qr götürülür? 10 qr azaldılsa, kasıbın daha çox xeyrinə deyildirmi? Hətta bu ölçünü birdəfəlik aradan götürsələr, kasıbların xeyrinə olmazmı? Alimlərin bildirdiyi ölçüyə riayət etmədən kasıbın xeyrinə deyə qızılın nisab miqdarını dəyişdirmək dində reform sayılır. Şəxsi görüşünə görə dini dəyişdirməyə cürət edən reformculara etibar etmək olmaz! Mütləq mötəbər bir kitabdan qaynaq tələb olunmalıdır!
Dinimizlə oynayanlar
Sual: Zəkat nisabı 96 qram ikən, "Kasıbın xeyrinə olacağı üçün 80 qrama endirdik" deyənlər olduğu kimi, "Birlik və bərabərliyin təmin olunması üçün 80 qramı əsas götürdük" deyənlər çıxır. Dinin bildirdiyi ölçü mühümdür, yoxsa kasıbın xeyrinə olması? Birlik, bərabərlik üçün dinin bildirdiyindən fərqli şeylər söyləmək olarmı?
CAVAB
Bəli, kasıbın xeyrinə deyərək zənginlikdəki nisab miqdarını 96 qramdan 80-ə endirənlər var. Bu ağıl dəryası, "Əvvəllər İslam alimlərinə tabe olaraq qızılın nisabının 96 qr olduğunu açıqlamışdım, lakin kasıbın xeyrinə olduğu üçün indi 80 qramı əsas götürürəm" deyir. Kasıbın xeyrinə olması dində ölçüdürmü? Madəm ölçüdürsə, niyə 70 qr deyil, 80 qr götürülür? 10 qr götürülsə, kasıbın daha çox xeyrinə olmazmı? Hətta bu ölçünü birdəfəlik aradan qaldırsaq, kasıbların xeyrinə olmazmı? Alimlərin bildirdiyi ölçüyə riayət etmədən kasıbın xeyrinə deyərək qızılın nisabını dəyişdirib dində reform etməyə çalışırlar.
Başqa bir "ağıllı" da, "96 qram nisab səhv deyil, ancaq əksəriyyətə tabe olmaq, birlik və bərabərliyi təmin etmək üçün mən də 80 qramı ölçü götürürəm" deyir. Əksəriyyətə tabe olmaq düşüncəsi bir əvvəlki görüşə görə daha cəfəngiyatdır, çünki haqqı əksəriyyətdə axtarmaq qədər yanlış bir iş yoxdur. "Hər kəs elə deyir" deməklə din olmaz. Kimi, "Çox adam, bir dinə inanmadığı üçün, mən də inanmıram" deyir. Kimi də, "Çox adam namaz qılmadığı üçün, mən də qılmıram, demək olar ki, hamı açıq gəzdiyi üçün, mən də açıq gəzirəm" deyir. Ümumiyyətlə əksəriyyət nümunə göstərilir. "Hamı belə edir, mən də etsəm nə olacaq ki?" deyilir. Yaxşılıq, doğruluq, gözəllik, haqq kimi xüsuslar, hər zaman əksəriyyətin olduğu yerdə olmur. Məsələn, Çinin, Yaponiyanın əhalisi çoxdur, dinləri Buddizmdir. İnsanların çoxu Buddistdir deyə, Buddizmin doğru olduğu söylənə bilməz. Dünyada qeyri-müsəlmanlar müsəlmanlardan daha çoxdur. Buradan Müsəlmanlığın haqq din olmadığı söylənə bilməz. Allahü təala insanların çoxuna tabe olanın azacağını bildirir. (Ənam 116)
Deməli, əksəriyyətin etdiyi dində ölçü sayılmır. Din nə deyirsə, mötəbər fiqh kitablarında necə bildirilibsə, ona tabe olmaq lazımdır.
Dini əmrlər dövrana görə dəyişmir
Sual: Hər il zəkat üçün 20 misqal qızıldan, fitrə üçün filan qədər un və ya buğdadan bəhs edilir. Buna nə ehtiyac vardır? Zəkat və fitrə miqdarlarının Azərbaycanda AZN-a,Türkiyədə TL-yə görə hesablanıb elan edilməsi lazım gəlmirmi? Bir də Şafiilər təmizlik vasitəsi var ikən torpaqla nəcasət təmizləyirlər. Nə üçün dövrümüzə uymurlar?
CAVAB
Dini quran biz deyilik ki, dəyişdirmək səlahiyyəti də bizdə olsun! Dinimizə əlavə və çıxarma səlahiyyəti heç kimdə yoxdur. Dində olunacaq dəyişikliklərə bidət deyilir. Hədisi-şərifdə buyuruldu ki:
"Hər bidət dəlalətdir, dəlalət əhli də Cəhənnəmdədir." [Müslim]
Dinimiz, zəkat, fitrə, qurban nisabının və əşyanın qiymətlərinin qızıl və gümüş ilə təyin olunduğunu bildirməkdədir. (Kəşfi-rümuz)
Nisab miqdarları rəsmi, möhürlü, qızıl və ya gümüş pullardan, qiyməti ən az olan ilə hesablanır. Pul kimi istifadə olunmayan qızıl və gümüş ilə hesablanmır. Qiyamətə qədər belə olacaq. Məsələn, bu gün Aziz, Hamid kimi qızıllardan qiyməti ən az olan ilə hesablanır. 20 misqal qızılı və ya bu dəyərdə ticarət malı olan kimsə dinən zəngin sayılır. Bu malın üzərindən bir il keçibsə, zəkatını verməlidir. (Rəddül-Muxtar)
Qoyun zəkatı qırxda birdir. Qırx qoyunu olan birini zəkat verməlidir. Bunu otuzda bir və ya əllidə bir etməyə heç kimin ixtiyarı yoxdur. Sədəqəyi-fıtr üçün də müəyyən ölçüdə buğda, un, arpa, xurma və kişmiş verilir. Yəni bunların bildirilən miqdarı ölçü kimi götürülür. Banana və ya qoza görə olmaz. Dinimiz nəyi bildirmişdirsə, o ölçü götürülür. Məsələn, dinimiz, "Fitrə olaraq 3500 qr arpa və ya dəyəri qədər qızıl və ya gümüş verilir" deyirsə, Qiyamətə qədər bu belə davam edəcəkdir. Şəki fındığı, Quba alması ölçü ola bilməz.
Dini kim qoyubsa, dəyişdirmək səlahiyyəti də ondadır. Dövrə, zəmanəyə görə dini əmrlər dəyişə bilməz. Hər dövrə uyğun yeni şərh gətirilməz. Dövrə görə təfsir olmaz. Şafii məzhəbində köpək bir yerə yaş vəziyyətdə toxunsa, oranı bir dəfə torpaqlı olmaq şərtilə yeddi dəfə su ilə yumaq lazımdır. "Bu gün sabun və təmizlik vasitələri var, torpaqla yumağa ehtiyac yoxdur" deyilməz. Dinimizin bildirdiyi əmrlərə eynilə tabe olunmalıdır. Tabe olmaq istəməyənlərə sözümüz yoxdur.
Sual: Alınacaq maaşlar zəkat nisabına daxil edilirmi?
CAVAB
Məmur və işçilərin alacaqları maaş və əmək haqları əllərinə keçmədən əvvəl nisab hesabına daxil edilmir.
Sual: İşdən çıxarılanlara ödənməyən maaş və təzminatlarına qarşılıq 3-4 ay sonrasına sənəd verirlər. Bu sənədlərin o gün gəldikdə ödənib-ödənməyəcəyi də dəqiq deyil. Əlində bu cür 3-4 minlik sənədi olan bunu nisaba daxil etməlidirmi?
CAVAB
Çeklər maaş kimi deyildir, bunlar nisab hesabına daxil edilir. Əlində qurban kəsəcək qədər pulu olan qurban kəsməlidir. Zəkat üçün də pullar əlinə keçdikdə zəkatını verməlidir. İndi də zəkatı verilsə zərəri olmaz.
Sual: Paylaşılmamış miras pulumuz var. Nisaba daxil edilməlidirmi?
CAVAB
Bəli, nisaba daxil edilməlidir, ancaq ələ keçmədikcə zəkatı verilməz. Ələ keçdikdə də, keçmiş illərin zəkatı verilməz.
Sual: Qızıl diş nisaba daxil olurmu?
CAVAB
Bəl, nisaba daxildir.
Sual: Sonradan satmağa niyyət edilən ərazi zəkat hesabına daxil edilirmi?
CAVAB
Edilmir.
Sual: Xanımına mehr borcu olan kişi bu miqdarı zəkat nisabından çıxa bilərmi?
CAVAB
Bəli. Kimə borcu olursa olsun, borclar çıxarılır.
Sual: 25-30 illik uzunmüddətli ödəmələrlə alınan kreditlər zəkat hesabından borc kimi çıxılırmı?
CAVAB
Bəli, bütün kreditlər çıxılır. 30 illik kredit olsa da hamısı çıxılır.
Sual: Bu gün zəkat günümdür. On gün sonra həcc üçün yatıracağım pul zəkat nisabından çıxılırmı?
CAVAB
Xeyr.
Sual: Zəkatı hesablayarkən veriləcək kirayə pulu da borc kimi çıxılırmı?
CAVAB
Həmin ay çatanda kirayə pulu zəkat nisabından çıxılır, gələcək aylarınkı çıxılmaz.
Sual: Kirayə götürülmüş mülk zəkat nisabına girirmi?
CAVAB
Girməz.
Sual: Kirayədə iki və ya üç evi olan zəkat verməlidirmi? Verməzsə zəkat ala bilərmi?
CAVAB
Birdən artıq ev zəkat nisabına daxil edilmir, amma qurban nisabına daxil edilir. Qurban nisabına malik olanın da zəkat alması haramdır. (Rəddül-muxtar)
Sual: Kirayədəki evlərimizin kirayə gəlirlərinin zəkatını necə verməliyik?
CAVAB
Kirayə gəlirinin digər gəlirlərdən bir fərqi yoxdur. Məsələn, bir illik kirayə gəlirləri toplanaraq hesablanmır. Zəkat vermək günü çatanda, əldəki pula baxılır, nisaba çatıbsa onun zəkatı verilir.
Sual: Evimdə gümüş qənddan, gümüş dolça, gümüş boşqab kimi 12 kiloqrama çatan gümüş qab var. 12 kq gümüş üçün nə qədər zəkat verməliyəm?
CAVAB
Əl işi kimi işlənməmiş 12 kq gümüş üçün 300 qram gümüş və ya bu dəyərdə qızıl verilir. Əl işidirsə, sənət və ustalıq dəyəri ilə neçə manatdırsa, o dəyərə görə verilir. Məsələn, 12 kq gümüşün bu gün kiloqramı 200 manatdan 2400 manat edirsə, əl işi kimi 6000 manatdırsa, 2400-dən deyil, 6000-dən hesablanıb zəkatı verilməlidir.
Sual: Qızılımız və pulumuz yoxdur. Sadəcə yarım kiloqram gümüş əşyamız var. Amma bazar qiyməti çox bahalıdır, nisab miqdarını keçir. Zəkatını vermək lazımdırmı?
CAVAB
Gümüşün nisabı 672 qramdır. Dəyəri çox olsa da, çəki olaraq nisaba çatmadığı üçün zəkatı verilmir; çünki gümüş və qızılın zəkatı çəki olaraq ölçülür. Satıb pulu əldə olsa idi, nisabı keçdiyi üçün zəkat vermək lazım gələcəkdi.
Gümüş və qızıl nisabı
Sual: Gümüş nisabına görə zəngin sayılan müsəlmanın, zəkat alması caizdirmi?
CAVAB
Caizdir. 200 dirhəm [672 qr] gümüş, 20 misqal [96 qr] qızılın dəyərindən aşağı olduğu müddətdə, zənginlikdə qızılın nisabı əsas götürülür.
Bir illik kirayə haqqı
Sual: Ev sahibiylə bir illik kirayə kontraktı imzalandıqda, bir illik kirayə haqqının hamısı zəkat hesablanarkən borc kimi çıxılırmı?
CAVAB
Xeyr, borc həyata keçmədikcə nisabdan çıxılmaz. Həyata keçdikdən sonra verilməmiş ev kirayə pulları borc kimi çıxılır.
Kirayə alacaqları
Sual: Saytınızda, "Məmur və işçilərin alacaqları maaş və əmək haqları əllərinə keçmədən əvvəl nisab hesabına qatılmır" deyilir. Mənim beş ay ev kirayəsi alacağım var. Bunlar damı zəkat nisabına qatılmır?
CAVAB
İkisi ayrıdır. Biri haqdır, digəri hələ həyata keçməmiş alacaqdır. Evlərin ödənmiş kirayə alacaqları nisaba qatılır. Hər cür alacaq nisaba qatılır. Kirayə alacaqlarının nisaba qatılacağı S. Əbədiyyədə belə bildirilir:
Deyni-mütəvassıt: Ev, qida, içki kimi ehtiyac maddələrinin satışı qarşılığı və binaların kirayə pulu alacaqlarıdır. Bunlar nisab hesabına qatılır.
Məmurların və işçilərin alacaqları maaş və əmək haqları əllərinə keçmədən əvvəl mülkləri sayılmır. Maaş, əmək haqqı ələ keçmədən əvvəl bunlar nisab hesabına qatılmır, yəni zəkatları verilmir. Satış qarşılığı alınan istiqraz vərəqələri belə deyildir. Bunlar, hissə və təhvil sənədləri hər il zəkat hesabına qatılmalıdır. (S. Əbədiyyə)
Maaşlar qazanılmış əmək haqqı olsa da işçilərin mülkləri deyildir. Lakin satılan evin qarşılığı olan alacaqlar, kirayə alacaqları hər biri bir alacaqdır. Bunlar nisaba qatılmalıdır.
Sual: Qazanılmış, lakin ələ keçməmiş olan maaş və əmək haqları zəkat hesabına daxil edilməlidirmi?
CAVAB: İbni Abidində, alış-veriş izah edilərkən deyilir ki:
"Din adamlarının vəqflərdən alacaqları ərzağı təslim almadan əvvəl satmaları caiz deyildir. Çünki bunlar qazanılmış əmək haqqı olsalar da qazanılan mal qəbz edilmədən, ələ keçmədən əvvəl mülk sayılmır." Buna görə də məmurların, işçilərin alacaqları maaş və əmək haqları əllərinə keçmədən əvvəl mülkləri olmur. Maaş, əmək haqqı ələ keçmədən əvvəl bunlar nisab, zəkat hesabına qatılmır, yəni zəkatları verilmir. Məmur və işçilərdən kəsilən sosial yardımlar, siğorta pulları və əmanət istiqraz vərəqələri zəkat hesabına qatılmır. İllər sonra yığılanlar ələ keçdikdə, yalnız alınan pul o ilin zəkat nisabının hesabına qatılır. Satış qarşılığı alınan istiqrazlar belə deyildir. Bunlar və hissə və təhvil sənədləri hər il zəkat hesabına qatılır.
Ehtiyac əşyasına nələr daxildir?
Sual: Ehtiyac əşyası nə deməkdir, nələr ehtiyac əşyasına daxildir?
CAVAB: Ehtiyac əşyası demək, qiymətləri nə qədər çox olursa olsun bir ev, bir aylıq ərzaq, hər il üç qat geyim, paltar, evdə istifadə olunan əşya və alətlər, nəqliyyat vasitəsi, ixtisas kitabları və ödənəcək borclardır. Bu əşyanın mövcud olması şərt deyildir. Əgər mövcud olsalar zəkat, fitrə və qurban üçün nisab hesabına qatılmazlar. Ticarət üçün olmayan, ehtiyacından artıq qalan əşya, kirayədəki evlər, evdəki bəzək əşyası, yerə sərili olmayan xalçalar, istifadə olunmayan artıq ev əşyası, incəsənət və ticarət alətləri, burada ehtiyac əşyası sayılmır. Bunlar fitrə və qurban üçün nisab hesabına qatılır. Yaşayış evi böyükdürsə, ehtiyacdan artıq, istifadə olunmayan otaqların nisaba qatılmaması səhihdir.
Sual: Dinimizdə yalnız zəkat verəcək vəziyyətdə olanamı zəngin deyilir?
CAVAB: Sədəqəyi-fitr və qurban nisabına malik olana da zəngin deyilir. Onların sədəqəyi-fitr verməsi vacibdir. Mükəlləf, yəni ağıllı, baliğ və mükim olanların qurban kəsmələri də vacibdir. Onların zəkat alması haramdır və kasıb olan qadın məhrəm qohumuna, işləməyən kasıb kişi qohumuna yardım etməsi də vacibdir.
Sual: Zəkat verərkən niyyət etməyi unudan müsəlman sonra xatırlasa və niyyət etsə, verdiyi zəkat qəbul olarmı?
CAVAB: Bir kimsə zəkatı ayırarkən və kasıba verərkən niyyət etməyib, verdikdən xeyli sonra niyyət edərsə, mal kasıbda olduğu müddətdə caiz olur. Vəkilinə verərkən niyyət etməyi kifayətdir. Vəkilinin kasıba verərkən ayrıca niyyət etməyi lazım deyildir. Zəngin zəkatının əvəzini vəkilinə verərkən sədəqə, hədiyyə desə, vəkili kasıba bu niyyətlə vermədən əvvəl zəngin zəkat üçün niyyət etsə caiz olar.
Sual: Sənədli, sübutlu alacaqlar kasıb və ya iflas edən kimsələrdə də olsa bunlar zəkat hesabına qatılırmı, zəkatı verilməlidirmi?
CAVAB: Sənədli və ya iki şahidli olan və ya etiraf olunan alacaqlar iflas edən şəxsdə və kasıbda da olsa nisaba, zəkat hesabına qatılır. Ələ keçdikdə keçmiş illərin zəkatı da verilməlidir.
Sual: Zəkatın fərz olması üçün lazım olan zənginliyin ölçüsü necə hesablanır?
CAVAB
Maddələr şəklində bildirək:
1- Zəkat nisabı 20 misqal, yəni 96 qr qızıl və ya bu dəyərdə pul, yaxud ticarət əşyasıdır. Zəkat və ya qurban nisabına malik olana zəngin deyilir. Zəngin olma tarixinin üstündən bir il keçdikdən sonra zəkat vermək fərz olur. Dinimizə görə ər-arvadın mal varlığı ayrıdır. Hansı zəngindirsə, zəkatı o verər.
2- Alacaqlar nisab hesabına daxil olunur. Alacaqlar ödəndikdən sonra, keçmiş illərin zəkatları da verilməlidir. Ödənmədən əvvəl də vermək olar. Borclar əldə olan pul və ya maldan çıxarılır. Geri qalanın zəkatı verilir.
3- Ticarət üçün olmayan evlər, ərazilər, avtomobillər, daşınan əşyalar zəkat nisabına daxil edilmir. Ticarət üçün alınan malların, qızıl, gümüş və hər növ pulun zəkatı verilməlidir. Evin, avtomobilin zəkatı olmaz, lakin avtomobil, ev və ərazi alqı-satqısı ilə məşğul olan, yəni işi, sənəti bu olan, bunların zəkatını verməlidir.
4- Zəkata tabe olan malların və ya pulun il ərzində azalıb-çoxalmasının əhəmiyyəti yoxdur. Nisaba malik olduqdan bir il sonra əldə qalan mal nisaba çatırsa, qırxda biri zəkat olaraq verilməlidir. Zəkat, qazancdan deyil, əldə olan pulun və əldəki ticarət malının hamısından verilir.
5- İtmiş, oğurlanmış, gizlədilib yeri unudulmuş mal və inkar olunan alacaqlar, nisaba daxil edilmir və ələ keçsələr də, əvvəlki illərin zəkatları verilmir. Sənədli və ya iki şahidli, yaxud etiraf olunan alacaqlar, iflas edəndə və kasıbda da olsa nisaba qatılmalıdır. Ələ keçdikdə keçmiş illərin zəkatı da verilməlidir.
6- Qadının qızıl və gümüşdən başqa digər zinət əşyaları zəkata tabe deyildir. Brilliant, almaz, zümrüd kimi zinət əşyalarının zəkatı verilmir. Şafiidə isə qadının qızıl və gümüş də olsa zinətlərinin zəkatı verilmir. (Hidayə)
7- Nisabın tələf olması, sıfırlanması və ya borclanıb sıfırın altına düşməsi deməkdir.
8- Zəkatını səhv hesablayıb vaxtından əvvəl verib, bir qızıl zəkat verməsi lazım ikən iki qızıl verən, bunu anladıqda, ikinci il verəcəyi zəkatdan bu bir qızılı çıxa bilər. Əksik verən də vaxtı gəldikdə tamamlayar.
9- İşçilərin alacaqları maaş və ya əmək haqqı əllərinə keçmədən əvvəl nisab hesabına qatılmır, çünki bunlar layiq olduğu əməyin əvəzi olsa da, qazanılan mal ələ keçmədən əvvəl mülk sayılmaz. Maaşlardan kəsilən və hələ alınmamış olan sosial yardımlar və sığorta pulları zəkat hesabına daxil olunmur.
10- Qızılla gümüş nə niyyətlə saxlanılırsa saxlansın ticarət əşyasıdır. Digər pul və ticarət mallarıyla birlikdə nisaba çatırsa, zəkatı verilməlidir.
11- Borclu və kasıb olana xanımı zəkat verə bilər. Bir xanım mehri-müəccəl olaraq ərindən alacağı qızılları zəkat nisabına qatar. Qadının qızıl və gümüşdən başqa digər zinət əşyaları zəkata tabe deyildir. Brilliant, almaz, zümrüd kimi zinət əşyalarının zəkatı verilmir. Şafiidə isə qadının qızıl və gümüş də olsa zinətlərinin zəkatı verilmir. (Hidayə)
12- Zəkat fərz olduqdan sonra verilir. Nisaba çatan zəngin olduğu tarixi qəməri aya görə bir yerə yazar. Məsələn, bir müsəlman 3 Rəcəbdə zəngin olubsa, bir il sonra Rəcəbin 3-ü gəldikdə yenə nisab qədər pulu və ticarət malı varsa, zəkatını verəcək, Ramazan ayını gözləməyəcək. Günü gəlmədən zəkat verməkdə də zərər yoxdur, çox yaxşı olar; hətta gələcək bir neçə ilin zəkatını əvvəlcədən vermək də caizdir. Zəkatını səhv hesablayıb, vaxtından əvvəl verib, bir qızıl zəkat vermək yerinə iki qızıl verən, bunu anladıqda, ikinci il verəcəyi zəkatdan bu bir qızılı çıxa bilər.
13- Hissə sənədlərinin ada [ismə] və hamilinə [daşıyana] yazılı olanları vardır. Adsız, hamilinə yazılı olanların dövriyyə qabiliyyəti vardır. Yəni valyuta kimi əldən-ələ keçir. İstənilən vaxt satmaq mümkündür. Bu sənədlər ticarət malı kimi zəkatın hesab edildiyi tarixdəki bazar qiymətinə uyğun olaraq nisaba daxil edilir. Ada yazılı hissə sənədi alan il sonunda fabrikin daşınan mallar xaricindəki pulunu zəkat nisabına daxil etməlidir.
14- Göldə bəslənilən balıqlar satıldıqda bu pul digər zəkata tabe mallarla birlikdə nisaba çatarsa, zəkatı verilməlidir. Bir neçə inəyi olub, çoxlu süd satan inəklərin zəkatını verməz, lakin ilin sonunda süddən əldə etdiyi pul zəkat nisabına daxil edilməlidir.
15- Namaz qılmayan, oruc tutmayan bir Müsəlmanın da zəkat verməsi lazımdır. Borcu olmayan kasıba nisab miqdarı və ya daha çox zəkat vermək məkruhdur. Zəkat verərkən zəkat demək lazım deyil, hədiyyə deyilsə də caizdir. Zəkat, ticarəti edilən maldan və ya eyni dəyərdə qızıl olaraq verilir.
Sual: Zənginlik nisabına yenidən baxmaq lazımdır deyirlər. Zəkat nisabı bəlli deyildirmi?
CAVAB
Qəzetləri oxuyan, televizora baxanlar sanki din yeni ortaya çıxmış kimi, həqiqi İslam alimləri tərəfindən açıqlanıb, təsdiqlənib 14 əsrdir tətbiq olunan dini hökmləri dəyişdirməyə cəhd edənlər çıxır. Kimi təsəttürü aradan qaldırır, kimi qadınlara heyz və nifas hallarında namaz qıldırır, kimi taleyi inkar edir, "Kasıblıq taleyimiz deyil" deyərək guya alın yazısını dəyişdirməyə cürət edirlər. Kimi xariciləri İslam tarixində ilk demokrat və cümhuriyyətçi firqə deyə tərifləyir.
Kimi yaxında qiyamət qopacaq deyir. Hələ qəribə bir adam, "İstanbulda böyük zəlzələ olacaq, 5 milyon insan öləcək, ağlı olan İstanbulu tərk etsin" deyir. Qiyamətin nə zaman qopacağını Allahdan başqa heç kimin bilmədiyi Qurani-kərimdə yazılıdır. Zəlzələnin də bu gün üçün əvvəlcədən bilinməsi mümkün deyildir. Qeybdən xəbər vermiş kimi milləti sıxıntıya salmaq haramdır.
Dünyada da reform hərəkatı davam edir. İslamın beş şərtindən biri olan namazı səhih olmasın deyə vaxtı girmədən qıldıran yerlər var. Səhih olmaması üçün həcci bir gün əvvəl etdirirlər. Zəkatın, qızıl, gümüş və ya ticarət etdiyi maldan verilməsi lazım ikən, ticarət malından deyil, başqa maldan verilir. Beləcə zəkatlar da səhih olmur. İndi də qurban ibadətini qaldırmaq istəyirlər. Qurban kəsilməyib, pulunun yoxsullara verilməsi istənilir. Dinimiz, "Möhtac insanlar olduğu zaman qurban kəsməyib pulu yoxsullara verilsin" deyə bilməzdimi? Belə bir şeyi Peyğəmbər əfəndimiz 1400 ildən bəri gələn alimlər düşünə bilməmişlərmi?
Son olaraq da zənginlik nisabını yenidən gündümü gətirib pozmağa çalışanlar var. Dinimiz kamil deyildirmi? Əksik olan nəyi vardır? Namazın, orucun, zəkatın, nisabın yeni bir şəkli ola bilərmi? Reformcu, "Dinə görə malların dəyəri dəyişib, kimin zəngin, kimin kasıb olduğu məlum deyil. Məsələn, orta hesabla 40 inəyin qiyməti 52 min, beş dəvənin qiyməti 12500, 30 dananın qiyməti 90 mindir. Gümüşə görə 60, qızıla görə 500-dür. Bunun orta hesabını tapmaq lazimdir. Siz, 500-ü olanı zəngin sayıb, 29 dananın qiyməti olan 87 minə sahib olan adamı kasıb sayarsanız, bu ədalətli olmaz" deyir. Biri çıxıb, niyə dinimizlə oynayırsınız, demir.
Belə bir təklifi, ya dini bilməyənlər və ya dini qəsdən pozmaq istəyənlər edə bilər. Dinimizdə, bir adamın 29 inəyi və 39 qoyunu və 4 dəvəsi olsa, həmçinin, 50 qram da qızılı olsa zəkat verməz. Hətta yun üçün, yük daşımaq üçün, minmək üçün olan heyvanları varsa, onların da zəkatı olmaz. Çünki dəvə, dana kimi başqa cinsdən südlük heyvanlar bir-birlərinə və ticarət əşyasına qatılmazlar. Qatılsalar, qızıla və ticarət malına görə nisabı çox keçər. Bu qədər çox mala sahib olan adamın dinimizin əmrinə tabe olaraq zəkat verməsi lazım gəlmir. Çünki din belə bildirmişdir. Sən bunları bir-birinə əlavə etsən, dinin bildirdiyi yolu tərk etmiş olarsan. Bu qədər malı olmayan, amma 100 qram qızılı olan müsəlman dinən zəngindir, zəkat verməsi lazımdır. Reformcunun "malı çox olan zəkat vermir, amma malı az olan zəkat verir" deməyi yersizdir. Hətta bir şəxs kasıb da olsa torpaq məhsullarının uşrunu verməlidir.
Problem deyə çıxarılan bu məsələlər kitaba riayət etməməkdən irəli gəlir. Dinimiz əksik deyildir. Kitablara görə əməl edilərsə, heç bir məsələ qalmaz. Kitablarda əşyanın dəyəri, valyutaya, qoyuna, danaya və ya dəvəyə görə təyin olunmur. "Kəşfi-rümuz" kitabında, "Əşyanın qiymətləri qızıl və gümüş ilə bəlli olur" deyilir. İndi, gümüşün qızıla nisbətən qiyməti, yeddidə birdən çox aşağı olduğu üçün, zəkat hesablarının yalnız qızılla qiymətləndirilməsi lazım olduğu İbni Abidində bildirilmişdir.
Ticarət əşyasının qiyməti pul olaraq istifadə olunmayan qızıl və gümüş ilə hesab edilmir. Hökumət tərəfindən damğalı qızıl sikkələrdən qiyməti ən az olanı ilə hesab edilir. Kitaba inananlar üçün işin əsası budur.
Kasıbın xeyrinə olmaq dində ölçüdürmü?
Sual: Dində müasir bir yazıçı, kasıbın xeyrinə deyərək zənginlikdəki nisab miqdarını 96 qramdan 80-ə endirir. Onun etdiyi dində reform deyildirmi?
CAVAB
Ölçü vahidləri, Şəri vahidlər və Urfi vahidlər olmaqla iki yerə bölünür. Şəri vahidlər Peyğəmbər əfəndimizin dövründə istifadə olunan vahidlərdir. Urfi vahidlər şəri vahidlərdən fərqlənir. Urfi vahidlər hökumətin qəbul etdiyi vahidlərdir. Qızılın nisabı 20 misqaldır. Bir misqalın çəkisi dörd məzhəbdə fərqlidir. Hənəfidə bir misqal 20 karatdır. Bir karatı-şəri isə qabıqsız, ucları kəsilmiş quru 5 arpadır. Həssas tərəzi ilə bu şəkildəki 5 arpanın 0,24 qr olduğu müəyyən edildi. Bu halda bir şəri misqal yüz arpadır, yəni, 4,8 qramdır. 20 misqal qızıl isə (20x4,8) = 96 qramdır.
Urfi karatın çəkisi olan 0,20-yə vurulsa, alınan 4 qr misqalın çəkisi olmaz. Qızılın nisab miqdarını bu səhv misqala görə hesablayıb, 4x20 = 80 qr demək doğru olmaz. İbni Abidin həzrətləri, mal zəkatı qismində, "Karatı-urfi 4 arpadır" buyurur. Müəllif, "Əvvəllər İslam alimlərinə uyaraq qızılın nisabının 96 qr olduğunu açıqlamışdım. Lakin kasıbın xeyrinə olduğu üçün indi 80 qramı əsas götürürəm" deyir. Kasıbın lehi hər yerdə, hər zaman dində ölçü olarmı? Madəm ölçü olursa, niyə 70 qr deyil, 80 qr götürülür? 10 qr azaldılsa, kasıbın daha çox xeyrinə deyildirmi? Hətta bu ölçünü birdəfəlik aradan götürsələr, kasıbların xeyrinə olmazmı? Alimlərin bildirdiyi ölçüyə riayət etmədən kasıbın xeyrinə deyə qızılın nisab miqdarını dəyişdirmək dində reform sayılır. Şəxsi görüşünə görə dini dəyişdirməyə cürət edən reformculara etibar etmək olmaz! Mütləq mötəbər bir kitabdan qaynaq tələb olunmalıdır!
Dinimizlə oynayanlar
Sual: Zəkat nisabı 96 qram ikən, "Kasıbın xeyrinə olacağı üçün 80 qrama endirdik" deyənlər olduğu kimi, "Birlik və bərabərliyin təmin olunması üçün 80 qramı əsas götürdük" deyənlər çıxır. Dinin bildirdiyi ölçü mühümdür, yoxsa kasıbın xeyrinə olması? Birlik, bərabərlik üçün dinin bildirdiyindən fərqli şeylər söyləmək olarmı?
CAVAB
Bəli, kasıbın xeyrinə deyərək zənginlikdəki nisab miqdarını 96 qramdan 80-ə endirənlər var. Bu ağıl dəryası, "Əvvəllər İslam alimlərinə tabe olaraq qızılın nisabının 96 qr olduğunu açıqlamışdım, lakin kasıbın xeyrinə olduğu üçün indi 80 qramı əsas götürürəm" deyir. Kasıbın xeyrinə olması dində ölçüdürmü? Madəm ölçüdürsə, niyə 70 qr deyil, 80 qr götürülür? 10 qr götürülsə, kasıbın daha çox xeyrinə olmazmı? Hətta bu ölçünü birdəfəlik aradan qaldırsaq, kasıbların xeyrinə olmazmı? Alimlərin bildirdiyi ölçüyə riayət etmədən kasıbın xeyrinə deyərək qızılın nisabını dəyişdirib dində reform etməyə çalışırlar.
Başqa bir "ağıllı" da, "96 qram nisab səhv deyil, ancaq əksəriyyətə tabe olmaq, birlik və bərabərliyi təmin etmək üçün mən də 80 qramı ölçü götürürəm" deyir. Əksəriyyətə tabe olmaq düşüncəsi bir əvvəlki görüşə görə daha cəfəngiyatdır, çünki haqqı əksəriyyətdə axtarmaq qədər yanlış bir iş yoxdur. "Hər kəs elə deyir" deməklə din olmaz. Kimi, "Çox adam, bir dinə inanmadığı üçün, mən də inanmıram" deyir. Kimi də, "Çox adam namaz qılmadığı üçün, mən də qılmıram, demək olar ki, hamı açıq gəzdiyi üçün, mən də açıq gəzirəm" deyir. Ümumiyyətlə əksəriyyət nümunə göstərilir. "Hamı belə edir, mən də etsəm nə olacaq ki?" deyilir. Yaxşılıq, doğruluq, gözəllik, haqq kimi xüsuslar, hər zaman əksəriyyətin olduğu yerdə olmur. Məsələn, Çinin, Yaponiyanın əhalisi çoxdur, dinləri Buddizmdir. İnsanların çoxu Buddistdir deyə, Buddizmin doğru olduğu söylənə bilməz. Dünyada qeyri-müsəlmanlar müsəlmanlardan daha çoxdur. Buradan Müsəlmanlığın haqq din olmadığı söylənə bilməz. Allahü təala insanların çoxuna tabe olanın azacağını bildirir. (Ənam 116)
Deməli, əksəriyyətin etdiyi dində ölçü sayılmır. Din nə deyirsə, mötəbər fiqh kitablarında necə bildirilibsə, ona tabe olmaq lazımdır.
Dini əmrlər dövrana görə dəyişmir
Sual: Hər il zəkat üçün 20 misqal qızıldan, fitrə üçün filan qədər un və ya buğdadan bəhs edilir. Buna nə ehtiyac vardır? Zəkat və fitrə miqdarlarının Azərbaycanda AZN-a,Türkiyədə TL-yə görə hesablanıb elan edilməsi lazım gəlmirmi? Bir də Şafiilər təmizlik vasitəsi var ikən torpaqla nəcasət təmizləyirlər. Nə üçün dövrümüzə uymurlar?
CAVAB
Dini quran biz deyilik ki, dəyişdirmək səlahiyyəti də bizdə olsun! Dinimizə əlavə və çıxarma səlahiyyəti heç kimdə yoxdur. Dində olunacaq dəyişikliklərə bidət deyilir. Hədisi-şərifdə buyuruldu ki:
"Hər bidət dəlalətdir, dəlalət əhli də Cəhənnəmdədir." [Müslim]
Dinimiz, zəkat, fitrə, qurban nisabının və əşyanın qiymətlərinin qızıl və gümüş ilə təyin olunduğunu bildirməkdədir. (Kəşfi-rümuz)
Nisab miqdarları rəsmi, möhürlü, qızıl və ya gümüş pullardan, qiyməti ən az olan ilə hesablanır. Pul kimi istifadə olunmayan qızıl və gümüş ilə hesablanmır. Qiyamətə qədər belə olacaq. Məsələn, bu gün Aziz, Hamid kimi qızıllardan qiyməti ən az olan ilə hesablanır. 20 misqal qızılı və ya bu dəyərdə ticarət malı olan kimsə dinən zəngin sayılır. Bu malın üzərindən bir il keçibsə, zəkatını verməlidir. (Rəddül-Muxtar)
Qoyun zəkatı qırxda birdir. Qırx qoyunu olan birini zəkat verməlidir. Bunu otuzda bir və ya əllidə bir etməyə heç kimin ixtiyarı yoxdur. Sədəqəyi-fıtr üçün də müəyyən ölçüdə buğda, un, arpa, xurma və kişmiş verilir. Yəni bunların bildirilən miqdarı ölçü kimi götürülür. Banana və ya qoza görə olmaz. Dinimiz nəyi bildirmişdirsə, o ölçü götürülür. Məsələn, dinimiz, "Fitrə olaraq 3500 qr arpa və ya dəyəri qədər qızıl və ya gümüş verilir" deyirsə, Qiyamətə qədər bu belə davam edəcəkdir. Şəki fındığı, Quba alması ölçü ola bilməz.
Dini kim qoyubsa, dəyişdirmək səlahiyyəti də ondadır. Dövrə, zəmanəyə görə dini əmrlər dəyişə bilməz. Hər dövrə uyğun yeni şərh gətirilməz. Dövrə görə təfsir olmaz. Şafii məzhəbində köpək bir yerə yaş vəziyyətdə toxunsa, oranı bir dəfə torpaqlı olmaq şərtilə yeddi dəfə su ilə yumaq lazımdır. "Bu gün sabun və təmizlik vasitələri var, torpaqla yumağa ehtiyac yoxdur" deyilməz. Dinimizin bildirdiyi əmrlərə eynilə tabe olunmalıdır. Tabe olmaq istəməyənlərə sözümüz yoxdur.
Sual: Alınacaq maaşlar zəkat nisabına daxil edilirmi?
CAVAB
Məmur və işçilərin alacaqları maaş və əmək haqları əllərinə keçmədən əvvəl nisab hesabına daxil edilmir.
Sual: İşdən çıxarılanlara ödənməyən maaş və təzminatlarına qarşılıq 3-4 ay sonrasına sənəd verirlər. Bu sənədlərin o gün gəldikdə ödənib-ödənməyəcəyi də dəqiq deyil. Əlində bu cür 3-4 minlik sənədi olan bunu nisaba daxil etməlidirmi?
CAVAB
Çeklər maaş kimi deyildir, bunlar nisab hesabına daxil edilir. Əlində qurban kəsəcək qədər pulu olan qurban kəsməlidir. Zəkat üçün də pullar əlinə keçdikdə zəkatını verməlidir. İndi də zəkatı verilsə zərəri olmaz.
Sual: Paylaşılmamış miras pulumuz var. Nisaba daxil edilməlidirmi?
CAVAB
Bəli, nisaba daxil edilməlidir, ancaq ələ keçmədikcə zəkatı verilməz. Ələ keçdikdə də, keçmiş illərin zəkatı verilməz.
Sual: Qızıl diş nisaba daxil olurmu?
CAVAB
Bəl, nisaba daxildir.
Sual: Sonradan satmağa niyyət edilən ərazi zəkat hesabına daxil edilirmi?
CAVAB
Edilmir.
Sual: Xanımına mehr borcu olan kişi bu miqdarı zəkat nisabından çıxa bilərmi?
CAVAB
Bəli. Kimə borcu olursa olsun, borclar çıxarılır.
Sual: 25-30 illik uzunmüddətli ödəmələrlə alınan kreditlər zəkat hesabından borc kimi çıxılırmı?
CAVAB
Bəli, bütün kreditlər çıxılır. 30 illik kredit olsa da hamısı çıxılır.
Sual: Bu gün zəkat günümdür. On gün sonra həcc üçün yatıracağım pul zəkat nisabından çıxılırmı?
CAVAB
Xeyr.
Sual: Zəkatı hesablayarkən veriləcək kirayə pulu da borc kimi çıxılırmı?
CAVAB
Həmin ay çatanda kirayə pulu zəkat nisabından çıxılır, gələcək aylarınkı çıxılmaz.
Sual: Kirayə götürülmüş mülk zəkat nisabına girirmi?
CAVAB
Girməz.
Sual: Kirayədə iki və ya üç evi olan zəkat verməlidirmi? Verməzsə zəkat ala bilərmi?
CAVAB
Birdən artıq ev zəkat nisabına daxil edilmir, amma qurban nisabına daxil edilir. Qurban nisabına malik olanın da zəkat alması haramdır. (Rəddül-muxtar)
Sual: Kirayədəki evlərimizin kirayə gəlirlərinin zəkatını necə verməliyik?
CAVAB
Kirayə gəlirinin digər gəlirlərdən bir fərqi yoxdur. Məsələn, bir illik kirayə gəlirləri toplanaraq hesablanmır. Zəkat vermək günü çatanda, əldəki pula baxılır, nisaba çatıbsa onun zəkatı verilir.
Sual: Evimdə gümüş qənddan, gümüş dolça, gümüş boşqab kimi 12 kiloqrama çatan gümüş qab var. 12 kq gümüş üçün nə qədər zəkat verməliyəm?
CAVAB
Əl işi kimi işlənməmiş 12 kq gümüş üçün 300 qram gümüş və ya bu dəyərdə qızıl verilir. Əl işidirsə, sənət və ustalıq dəyəri ilə neçə manatdırsa, o dəyərə görə verilir. Məsələn, 12 kq gümüşün bu gün kiloqramı 200 manatdan 2400 manat edirsə, əl işi kimi 6000 manatdırsa, 2400-dən deyil, 6000-dən hesablanıb zəkatı verilməlidir.
Sual: Qızılımız və pulumuz yoxdur. Sadəcə yarım kiloqram gümüş əşyamız var. Amma bazar qiyməti çox bahalıdır, nisab miqdarını keçir. Zəkatını vermək lazımdırmı?
CAVAB
Gümüşün nisabı 672 qramdır. Dəyəri çox olsa da, çəki olaraq nisaba çatmadığı üçün zəkatı verilmir; çünki gümüş və qızılın zəkatı çəki olaraq ölçülür. Satıb pulu əldə olsa idi, nisabı keçdiyi üçün zəkat vermək lazım gələcəkdi.
Gümüş və qızıl nisabı
Sual: Gümüş nisabına görə zəngin sayılan müsəlmanın, zəkat alması caizdirmi?
CAVAB
Caizdir. 200 dirhəm [672 qr] gümüş, 20 misqal [96 qr] qızılın dəyərindən aşağı olduğu müddətdə, zənginlikdə qızılın nisabı əsas götürülür.
Bir illik kirayə haqqı
Sual: Ev sahibiylə bir illik kirayə kontraktı imzalandıqda, bir illik kirayə haqqının hamısı zəkat hesablanarkən borc kimi çıxılırmı?
CAVAB
Xeyr, borc həyata keçmədikcə nisabdan çıxılmaz. Həyata keçdikdən sonra verilməmiş ev kirayə pulları borc kimi çıxılır.
Kirayə alacaqları
Sual: Saytınızda, "Məmur və işçilərin alacaqları maaş və əmək haqları əllərinə keçmədən əvvəl nisab hesabına qatılmır" deyilir. Mənim beş ay ev kirayəsi alacağım var. Bunlar damı zəkat nisabına qatılmır?
CAVAB
İkisi ayrıdır. Biri haqdır, digəri hələ həyata keçməmiş alacaqdır. Evlərin ödənmiş kirayə alacaqları nisaba qatılır. Hər cür alacaq nisaba qatılır. Kirayə alacaqlarının nisaba qatılacağı S. Əbədiyyədə belə bildirilir:
Deyni-mütəvassıt: Ev, qida, içki kimi ehtiyac maddələrinin satışı qarşılığı və binaların kirayə pulu alacaqlarıdır. Bunlar nisab hesabına qatılır.
Məmurların və işçilərin alacaqları maaş və əmək haqları əllərinə keçmədən əvvəl mülkləri sayılmır. Maaş, əmək haqqı ələ keçmədən əvvəl bunlar nisab hesabına qatılmır, yəni zəkatları verilmir. Satış qarşılığı alınan istiqraz vərəqələri belə deyildir. Bunlar, hissə və təhvil sənədləri hər il zəkat hesabına qatılmalıdır. (S. Əbədiyyə)
Maaşlar qazanılmış əmək haqqı olsa da işçilərin mülkləri deyildir. Lakin satılan evin qarşılığı olan alacaqlar, kirayə alacaqları hər biri bir alacaqdır. Bunlar nisaba qatılmalıdır.
Sual: Qazanılmış, lakin ələ keçməmiş olan maaş və əmək haqları zəkat hesabına daxil edilməlidirmi?
CAVAB: İbni Abidində, alış-veriş izah edilərkən deyilir ki:
"Din adamlarının vəqflərdən alacaqları ərzağı təslim almadan əvvəl satmaları caiz deyildir. Çünki bunlar qazanılmış əmək haqqı olsalar da qazanılan mal qəbz edilmədən, ələ keçmədən əvvəl mülk sayılmır." Buna görə də məmurların, işçilərin alacaqları maaş və əmək haqları əllərinə keçmədən əvvəl mülkləri olmur. Maaş, əmək haqqı ələ keçmədən əvvəl bunlar nisab, zəkat hesabına qatılmır, yəni zəkatları verilmir. Məmur və işçilərdən kəsilən sosial yardımlar, siğorta pulları və əmanət istiqraz vərəqələri zəkat hesabına qatılmır. İllər sonra yığılanlar ələ keçdikdə, yalnız alınan pul o ilin zəkat nisabının hesabına qatılır. Satış qarşılığı alınan istiqrazlar belə deyildir. Bunlar və hissə və təhvil sənədləri hər il zəkat hesabına qatılır.
Ehtiyac əşyasına nələr daxildir?
Sual: Ehtiyac əşyası nə deməkdir, nələr ehtiyac əşyasına daxildir?
CAVAB: Ehtiyac əşyası demək, qiymətləri nə qədər çox olursa olsun bir ev, bir aylıq ərzaq, hər il üç qat geyim, paltar, evdə istifadə olunan əşya və alətlər, nəqliyyat vasitəsi, ixtisas kitabları və ödənəcək borclardır. Bu əşyanın mövcud olması şərt deyildir. Əgər mövcud olsalar zəkat, fitrə və qurban üçün nisab hesabına qatılmazlar. Ticarət üçün olmayan, ehtiyacından artıq qalan əşya, kirayədəki evlər, evdəki bəzək əşyası, yerə sərili olmayan xalçalar, istifadə olunmayan artıq ev əşyası, incəsənət və ticarət alətləri, burada ehtiyac əşyası sayılmır. Bunlar fitrə və qurban üçün nisab hesabına qatılır. Yaşayış evi böyükdürsə, ehtiyacdan artıq, istifadə olunmayan otaqların nisaba qatılmaması səhihdir.
Sual: Dinimizdə yalnız zəkat verəcək vəziyyətdə olanamı zəngin deyilir?
CAVAB: Sədəqəyi-fitr və qurban nisabına malik olana da zəngin deyilir. Onların sədəqəyi-fitr verməsi vacibdir. Mükəlləf, yəni ağıllı, baliğ və mükim olanların qurban kəsmələri də vacibdir. Onların zəkat alması haramdır və kasıb olan qadın məhrəm qohumuna, işləməyən kasıb kişi qohumuna yardım etməsi də vacibdir.
Sual: Zəkat verərkən niyyət etməyi unudan müsəlman sonra xatırlasa və niyyət etsə, verdiyi zəkat qəbul olarmı?
CAVAB: Bir kimsə zəkatı ayırarkən və kasıba verərkən niyyət etməyib, verdikdən xeyli sonra niyyət edərsə, mal kasıbda olduğu müddətdə caiz olur. Vəkilinə verərkən niyyət etməyi kifayətdir. Vəkilinin kasıba verərkən ayrıca niyyət etməyi lazım deyildir. Zəngin zəkatının əvəzini vəkilinə verərkən sədəqə, hədiyyə desə, vəkili kasıba bu niyyətlə vermədən əvvəl zəngin zəkat üçün niyyət etsə caiz olar.
Sual: Sənədli, sübutlu alacaqlar kasıb və ya iflas edən kimsələrdə də olsa bunlar zəkat hesabına qatılırmı, zəkatı verilməlidirmi?
CAVAB: Sənədli və ya iki şahidli olan və ya etiraf olunan alacaqlar iflas edən şəxsdə və kasıbda da olsa nisaba, zəkat hesabına qatılır. Ələ keçdikdə keçmiş illərin zəkatı da verilməlidir.
Fikirler (0)
Oxsar Xeberler:
